Bebeklerde kabızlık, bağırsak hareketlerinin yavaşlaması veya dışkının sertleşmesi sonucu gelişir. Yetersiz sıvı alımı, ek gıdaya geçiş veya yanlış beslenme alışkanlıkları en sık nedenler arasında yer alır. Kabızlık hem anne sütü alan hem de mama kullanan bebeklerde görülebilir.
Kabızlık belirtileri arasında sert ve seyrek dışkılama, karında şişlik ve huzursuzluk bulunur. Bebeğin dışkılama sırasında zorlanması, anüste çatlaklara ve ağrıya yol açabilir. Uzun süren kabızlık büyüme geriliğine de neden olabilir.
Bebeklerde kabızlık tedavisinde sıvı alımı artırılmalı ve lifli gıdalar tercih edilmelidir. Ek gıda döneminde meyve püreleri, sebze çorbaları sindirimi kolaylaştırır. Anne sütü alan bebeklerde emzirme sıklığının artırılması faydalı olabilir.
Tedaviye rağmen kabızlık düzelmiyorsa, bağırsak tembelliği veya yapısal sorunlar araştırılmalıdır. Doktor kontrolünde gerekli ilaçlar veya fitiller kullanılabilir. Erken müdahale ile kabızlığın kronikleşmesi önlenir ve bebeğin yaşam kalitesi korunur.
| Nedenler | Yetersiz sıvı alımı, mama ile beslenme, ek gıdalara geçiş, liften fakir beslenme, bağırsak hareketlerinin yavaş olması, bazı ilaçlar, nadiren yapısal veya metabolik hastalıklar |
| Belirtiler | Sert ve seyrek dışkılama, dışkılama sırasında zorlanma ve ağlama, karında şişlik, huzursuzluk, iştahsızlık, bazen dışkıda çatlama ve kan, dışkılama aralığının uzaması (genellikle 2-3 günden fazla) |
| Risk Faktörleri | Ek gıdaya başlama, mama ile beslenme, düşük sıvı alımı, hareketsizlik, ailede kabızlık öyküsü |
| Tanı Yöntemleri | Klinik değerlendirme, fizik muayene, beslenme ve dışkılama öyküsü, gerekirse karın grafisi veya laboratuvar testleri |
| Tedavi Seçenekleri | Sıvı ve lifli gıdaların artırılması, bebeğin hareketinin teşvik edilmesi, masaj, anne sütüne devam, doktor önerisiyle kısa süreli laksatifler veya gliserin fitil |
| Önleme Yöntemleri | Yeterli sıvı ve lifli gıda tüketimi, düzenli dışkılama alışkanlığı kazandırmak, ek gıdaya geçişte uygun besinler seçmek, fiziksel aktiviteyi teşvik etmek |
| Ne Zaman Doktora Başvurmalı | Kabızlığın 1 haftadan uzun sürmesi, dışkıda kan, karın ağrısı ve şişlik, kusma, kilo alımında azalma veya duraklama, ciddi huzursuzluk durumunda |
Kabızlık Nedir?
Kabızlık, bağırsak hareketlerinin yavaşlamasıyla dışkılamanın zorlaşması veya seyrekleşmesi durumudur. Genellikle haftada üçten az dışkılama, sert ve kuru dışkı, dışkılama sırasında zorlanma gibi belirtilerle kendini gösterir. Düşük lifli beslenme, yetersiz su tüketimi, hareketsizlik ve bazı ilaçlar kabızlığa neden olabilir. Geçici olabilir ancak kronikleştiğinde tıbbi değerlendirme gerekebilir.
Bebeklerde kabızlık nedir ve normal kabul edilen bağırsak alışkanlıkları nelerdir?
Kabızlığı tanımlarken en sık yapılan hata, bebeğin ne kadar sıklıkla kaka yaptığına odaklanmaktır. Oysa asıl önemli olan sıklık değil dışkının kıvamı ve bebeğin dışkılama sırasındaki rahatlığıdır. Bir bebek için normal olan bağırsak düzeni, diğeri için farklı olabilir. Bu yüzden bebeğinizin kendi normal düzenini bilmek en doğrusudur.
Anne sütüyle beslenen bebeklerin dışkısı genellikle hardal sarısı renginde, pütürlü ve yumuşak kıvamlıdır. Bu bebekler bazen her beslenmeden sonra kaka yaparken, bazen de bir hafta boyunca hiç yapmayabilirler. Anne sütünün sindirimi çok kolay olduğu ve vücut tarafından yüksek oranda kullanıldığı için bu durum normaldir. Bebek huzurluysa ve sonunda yaptığı kaka yumuşaksa, endişeye gerek yoktur.
Formül mama ile beslenen bebeklerin dışkısı ise genellikle daha macun kıvamında ve daha koyu renklidir. Genellikle günde bir kez veya gün aşırı kaka yaparlar.
Bebeğinizin dışkılama sırasında ıkınması, yüzünün kızarması veya sesler çıkarması da her zaman kabızlık belirtisi değildir. Özellikle ilk aylarda bebekler, karın ve makat kaslarını birlikte kullanmayı öğrenirken bu normal bir süreçten geçerler. Eğer bu ıkınmanın sonunda çıkan kaka yumuşaksa, bu durum “infantil diskezi” olarak adlandırılır ve bebeğin gelişiminin doğal bir parçasıdır. Kabızlıktan bahsedebilmek için dışkının mutlaka sert ve kuru olması gerekir.
Bebeklerde kabızlık hangi belirtilerle kendini gösterir?
Bebeğinizde kabızlık olup olmadığını anlamak için aşağıdaki işaretlere dikkat edebilirsiniz. Bu belirtilerden bir veya birkaçının bir arada görülmesi, bir uzmana danışmak için önemli bir sinyal olabilir.
Bazı yaygın belirtiler şunlardır:
- Keçi pisliği gibi küçük, sert ve kuru dışkı
- Normalden çok daha büyük ve katı dışkı
- Bebeğin normal kaka yapma düzenine göre belirgin sıklıkta azalma
- Dışkılama sırasında bacaklarını karnına çekerek ağlama
- Aşırı ve teselli edilemeyen ıkınma
- Karında normalden fazla şişlik veya sertlik
- Beslenmeyi reddetme veya iştahsızlık
- Dışkının yüzeyinde parlak kırmızı renkte kan çizgileri
- Kötü kokulu gaz ve dışkı
Bunlara ek olarak özellikle biraz daha büyümüş bebeklerde ve çocuklarda “kaka tutma davranışları” da önemli bir kabızlık belirtisidir. Bebek, canının yanmasından korktuğu için bilinçli olarak kakasını tutmaya çalışabilir. Bu durumda bacaklarını çaprazladığını, kalçasını sıktığını veya bir köşeye saklandığını gözlemleyebilirsiniz. Ayrıca bazen iç çamaşırında fark edilen sıvı veya çamurumsu leke, ishal ile karıştırılabilir. Oysa bu sertleşmiş kakanın etrafından sıvı dışkının sızmasıdır ve ciddi bir kabızlık işareti olabilir.
Bebeklerde kabızlık en sık hangi nedenlerle ortaya çıkar?
Bebeklerde kabızlığın ardında yatan nedenler genellikle hayatın doğal akışındaki değişimlerdir. Altta yatan ciddi bir hastalık ihtimali oldukça düşüktür. Kabızlık çoğunlukla fonksiyoneldir, yani sindirim sisteminin işleyişindeki geçici bir aksaklıktan kaynaklanır.
En sık karşılaşılan nedenler aşağıdaki gibidir:
- Katı gıdalara ilk geçiş dönemi
- Anne sütünden formül mamaya geçiş
- Diyette yeterince lifli gıda bulunmaması
- Yetersiz sıvı alımı (su, anne sütü veya mama)
- Formül mamanın pakette belirtilenden daha yoğun hazırlanması
- Daha önceki ağrılı bir dışkılama deneyimine bağlı gelişen kaka tutma korkusu
- Seyahat, taşınma veya kreşe başlama gibi rutin değişiklikleri
- Hastalık veya diş çıkarma dönemlerinde iştahsızlık ve sıvı alımının azalması
- Hareketsizlik
- Bazı demir takviyeleri veya diğer ilaçlar
- Nadir de olsa inek sütü protein alerjisi
Bu nedenler arasında en kritik olanlar, beslenme geçişleridir. Bebeğin sindirim sistemi, tamamen sıvı bir diyetten katı gıdaların sindirimine adapte olmaya çalışırken zorlanabilir. Özellikle pirinç unu, muz, patates gibi bağlayıcı ve lif oranı düşük gıdalarla başlanması bu süreci daha da zorlaştırabilir.
Bebeklerde kabızlık için evde neler yapılabilir?
Bebeğinizde kabızlık belirtileri fark ettiğinizde, durumu yönetmek için evde uygulayabileceğiniz basit ama etkili birçok yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler genellikle sorunu çözmek için yeterli olur ve ilaç kullanımına gerek kalmaz.
Öncelikle bebeğinizin yeterli sıvı aldığından emin olun. Bu anne sütü veya doğru ölçülerde hazırlanmış formül mamadır. 6 aydan büyük bebeklere, doktorunuzun da onayıyla öğün aralarında az miktarda su verebilirsiniz.
Katı gıdaya geçen bebeklerin beslenmesine bazı özel gıdaları eklemek bağırsak hareketlerini hızlandırabilir. Kabızlığa iyi gelen bazı besinler şunlardır:
- Erik (taze veya kuru erik püresi, şekersiz komposto)
- Armut (püre veya suyu)
- Şeftali
- Kayısı
- Bezelye
- Fasulye
- Brokoli
- Yulaf ezmesi
Bu dönemde kabızlığı artırabilecek pirinç unu, muz, elma püresi, havuç ve patates gibi gıdaları bir süreliğine azaltmak faydalı olacaktır.
Beslenmenin yanı sıra bazı fiziksel aktiviteler ve masajlar da bebeğinizin rahatlamasına yardımcı olabilir. Deneyebileceğiniz bazı yöntemler mevcuttur:
- Bebeğinizi sırt üstü yatırıp bacaklarını nazikçe bisiklet çevirir gibi hareket ettirmek
- Bebeğinizin karnına, göbek deliği çevresine saat yönünde nazik ve dairesel hareketlerle masaj yapmak
- Ilık su dolu bir küvette banyo yaptırmak (gevşeyen kaslar dışkılamayı kolaylaştırabilir)
Bu süreçte en önemli kural, doktorunuza danışmadan bebeğinize kesinlikle müshil, bitkisel çay, zeytinyağı (içirmek yoluyla), fitil veya lavman gibi herhangi bir dış müdahalede bulunmamaktır. Bu tür uygulamalar bebeğinizin hassas sindirim sistemine zarar verebilir.
Bebeklerde kabızlık durumunda ne zaman endişelenmeli ve doktora başvurulmalıdır?
Evde uyguladığınız yöntemlere rağmen bebeğinizin durumu düzelmiyorsa veya aşağıdaki alarm işaretlerinden herhangi birini gözlemliyorsanız, vakit kaybetmeden bir çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanına başvurmanız kritik önem taşır. Bu belirtiler altta yatan daha ciddi bir durumun habercisi olabilir.
Mutlaka doktora başvurmanız gereken durumlar şunlardır:
- Bebeğinizin şiddetli ve teskin edilemeyen karın ağrısı veya ağlama nöbetleri varsa
- Kusma (özellikle yeşil veya kahverengi renkte ise)
- Ateş
- Kilo kaybı veya yaşına uygun kilo alamama
- Genel bir halsizlik, sürekli uyku hali ve normalden farklı bir davranış değişikliği
- Dışkıda belirgin miktarda kan görülmesi
- Karında aşırı şişkinlik ve dokunulduğunda hissedilen sertlik
- Ikınma sırasında makattan bağırsağın bir kısmının dışarı sarkması (rektal prolapsus)
- Yenidoğan bebeğinizin doğumdan sonraki ilk 48 saat içinde ilk kakasını (mekonyum) yapmamış olması
- Kabızlığın iki haftadan uzun sürmesi
Bu belirtiler nadir görülse de ciddiye alınmalı ve bir uzmanın değerlendirmesi geciktirilmemelidir. Erken teşhis, her zaman en iyi tedavi sonucunu getirir.
Doktor muayenesinde bebeklerde kabızlık için nasıl bir yol izlenir?
Kabızlık şikayetiyle bir uzmana başvurduğunuzda, süreç genellikle endişelerinizden arınmanızı sağlayacak basit adımlarla ilerler. Doktorunuzun önceliği, durumu anlamak ve altta yatan ciddi bir neden olmadığını teyit etmektir.
İlk olarak doktor, sizden detaylı bir öykü alacaktır. Bebeğinizin ne zamandır kabız olduğu, beslenme düzeni, dışkısının görünümü, eşlik eden başka şikayetler olup olmadığı ve ailede benzer sorunlar yaşanıp yaşanmadığı gibi konuları öğrenmek isteyecektir. Bu bilgiler tanının büyük bir kısmını oluşturur.
Ardından, bebeğinizin tam bir fiziksel muayenesi yapılır. Doktor, bebeğinizin karnını dinleyip elle muayene ederek herhangi bir sertlik veya anormallik olup olmadığını kontrol eder. Genellikle bu öykü ve fizik muayene, fonksiyonel kabızlık tanısını koymak için yeterlidir ve kan tahlili veya röntgen gibi ek testlere çoğu zaman ihtiyaç duyulmaz.
Eğer kabızlık şiddetliyse veya evdeki yöntemlere yanıt vermiyorsa, doktorunuz tıbbi tedaviye başlayabilir. Bu tedavinin temel amacı, bağırsaklarda birikmiş sert dışkıyı temizlemek ve sonrasında dışkının yumuşak kalmasını sağlayarak durumun tekrarlamasını önlemektir. Bu amaçla, dışkıyı yumuşatan ve bebeğinizin yaşına ve kilosuna uygun olarak dozu ayarlanan güvenli ilaçlar (şuruplar veya tozlar) reçete edilebilir. Tedavinin ne kadar süreceğine ve nasıl uygulanacağına mutlaka doktorunuz karar vermelidir.
Bebeklerde kabızlık önlenebilir mi ve tedavi edilmezse ne gibi sorunlara yol açar?
Evet, bebeklerde kabızlık büyük ölçüde önlenebilir bir durumdur. Tedavi etmek yerine en başından doğru alışkanlıkları kazanmak, bebeğinizin sindirim sisteminin sağlıklı çalışmasını destekler.
Kabızlığı önlemek için dikkat edebileceğiniz bazı noktalar şunlardır:
- Katı gıdaya başlarken lif oranı yüksek gıdaları (yulaf, arpa, sebze ve meyve püreleri) tercih etmek
- Bebeğinizin yaşına uygun miktarda sıvı aldığından emin olmak
- Gün içinde bebeğinizin yeterince hareket etmesini sağlamak (karın üstü aktiviteler, emekleme, yürüme)
- Tuvalet eğitimi döneminde çocuğa karşı sabırlı, destekleyici ve baskıdan uzak bir tutum sergilemek
- İlk kabızlık belirtileri ortaya çıktığında hemen beslenme düzenlemeleri ve basit yöntemlerle müdahale etmek
Eğer kabızlık tedavi edilmez ve kronik hale gelirse, bebeğinizin yaşam kalitesini etkileyen bazı komplikasyonlara yol açabilir. Sert dışkı, makatta “anal fissür” denilen ağrılı çatlaklara neden olabilir. Bu çatlaklar kanamaya yol açar ve dışkılama sırasında bebeğin canının daha çok yanmasına neden olur. Bu durum bebeğin kakasını tutmasına, bu da kabızlığın daha da şiddetlenmesine yol açan bir kısır döngü başlatır. Uzun süren tedavi edilmemiş kabızlık, ilerleyen dönemlerde kaka kaçırma (enkoprezis) gibi daha ciddi sorunlara da zemin hazırlayabilir. Bu nedenle kabızlığı geçici bir durum olarak görüp göz ardı etmemek ve gerektiğinde profesyonel destek almak çok önemlidir.
Prof. Dr. Durgül Yılmaz, İzmir’de ve Türkiye genelinde en iyi çocuk doktorlarından biri olma hedefiyle çalışmakta olup, İzmir ve Türkiye genelinden gelen hastaları kabul etmektedir. 25 yılı aşkın süredir çocuk sağlığı ve hastalıkları alanında çalışmakta, akademisyenlik ve profesörlük kariyerini Dokuz Eylül Üniversitesi’nde tamamlamış ve çocuk acil yan dal uzmanı olmuştur. Akademik çalışmaları çocuk acil, travma, zehirlenmeler ve yoğun bakım gibi alanlarda yoğunlaşan Prof. Dr. Durgül Yılmaz, çok sayıda ulusal ve uluslararası yayına katkı sunmuştur. Şu anda İzmir Urla’daki kliniğinde bebeklikten ergenliğe kadar çocukların sağlıklı gelişimini izlemekte; tanı, tedavi ve koruyucu sağlık hizmetleri sunmaktadır.
