Yenidoğanda hıçkırık, diyafram kasının refleks kasılması sonucu ortaya çıkar ve genellikle fizyolojiktir; beslenme, hızlı emme veya hava yutma ile tetiklenir. Çoğu olay kendi kendine sonlanır; panik gerekmez. Sık ve uzun sürerse altta yatan sorunlar ekarte edilmelidir.
Yenidoğanda hıçkırık nedenleri ve risk etmenleri, gastroözofageal reflü, aşırı besleme, pozisyon hataları ve aerofaji ile ilişkilidir. Beslenme aralarında kısa mola, dik pozisyonda gaz çıkarma ve memeden ayrılma tekniğinin düzeltilmesi atak sıklığını azaltır; takip önerilir.
Yenidoğanda hıçkırıkta evde uygulanabilecek yöntemler, beslenme sonrası 15–20 dakika dikleştirme, daha küçük ve sık öğün verme ve biberon akış hızını düzenlemeyi içerir. Şekerli su, ani korkutma veya bastırma gibi yöntemler önerilmez; aspirasyon ve travma riski doğurabilir.
Yenidoğanda hıçkırık ne zaman doktora götürülmeli, atakların 15 dakikadan uzun sürmesi, beslenme reddi, morarma, apne eşliği veya kilo alımında duraksama varlığında geçerlidir. Bu durumda reflü, enfeksiyon, metabolik bozukluk veya nörolojik nedenler açısından değerlendirme yapılmalıdır.
| Nedenler | Mideye hava yutulması, hızlı beslenme, aşırı beslenme, ani sıcaklık değişimi, gastroözofageal reflü (nadiren) |
| Belirtiler | Sık ve ritmik diyafram kasılmaları, hıçkırık sesi, genellikle rahatsızlık oluşturmaz |
| Risk Faktörleri | Hızlı emzirme veya mama verilmesi, biberonla beslenme sırasında hava yutulması, yeni doğan fizyolojisi |
| Tanı Yöntemleri | Klinik gözlem, genellikle ilave tetkik gerektirmez |
| Tedavi Seçenekleri | Çoğunlukla tedavi gerekmez, bebeği dik tutmak, beslenmeden sonra gazını çıkarmak, aşırı beslememek |
| Önleme Yöntemleri | Yavaş ve kontrollü besleme, beslenme sırasında ve sonrasında gaz çıkarma, biberon ucunun uygun seçilmesi |
| Ne Zaman Doktora Başvurmalı | Hıçkırığın çok uzun sürmesi, beslenme güçlüğü veya kusma ile birlikte olması, kilo alımında azalma, huzursuzluk eşlik ediyorsa |
Hıçkırık Nedir?
Hıçkırık, diyafram kasının istemsiz ve ani kasılması sonucu ses tellerinin kapanmasıyla ortaya çıkan karakteristik sesle tanımlanan refleks bir durumdur. Genellikle kısa süreli ve zararsızdır; ancak uzun sürmesi durumunda altta yatan bir sağlık sorununun belirtisi olabilir. Yemek yeme sırasında hava yutma, ani sıcaklık değişimleri veya mideyi tahriş eden yiyecekler hıçkırığı tetikleyebilir.
Yenidoğanda Hıçkırık Neden Olur?
Hıçkırığın temelinde, göğüs ve karın boşluğunu ayıran ve solunumda kilit rol oynayan diyafram kasının ani ve istemsiz bir şekilde kasılması yatar. Bu kasılma, ses tellerinin aniden kapanmasına ve o bildiğimiz “hık” sesinin çıkmasına neden olur. Bu bir reflekstir, yani bebeğinizin kontrolü dışında gelişir. Peki, bu refleks neden bu kadar sık tetiklenir? Yenidoğanda hıçkırık oluşumunu tetikleyen bazı yaygın durumlar vardır:
- Beslenme sırasında hava yutulması
- Bebeğin kapasitesinden fazla beslenmesi
- Mamanın veya sütün çok hızlı içilmesi
- Midede gaz birikmesi ve şişkinlik
- Ani sıcaklık değişimleri
- Heyecanlanma veya huysuzlanma
- Gastroözofageal reflü (mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçması)
Bu nedenlerin temelinde, yenidoğanların hem sindirim hem de sinir sistemlerinin henüz olgunlaşmamış olması yatar. Özellikle beslenme, hıçkırık için en sık karşılaşılan tetikleyicidir. Bebekler çok acıktıklarında iştahla ve hızlıca beslenirken normalden daha fazla hava yutabilirler. Bu hava, küçük midelerinde birikerek gaz oluşturur, mideyi şişirir ve hemen üzerinde bulunan diyafram kasını uyarır. Sonuç olarak da hıçkırık nöbeti başlar. Benzer şekilde bebeği kapasitesinden fazla beslemek de midenin aşırı genişleyerek diyaframa baskı yapmasına ve aynı etkiyi yaratmasına yol açabilir. Bu durumlar bebeğinizin gelişiminin bir parçası olarak görülmeli ve zamanla sistemleri olgunlaştıkça hıçkırıkların da azalacağı unutulmamalıdır.
Anne Karnındaki Bebekte Yenidoğanda Hıçkırık Görülür mü?
Evet, bebeklerin hıçkırık serüveni aslında dünyaya gelmeden çok önce, anne karnında başlar. Hamileliğinizin özellikle ikinci yarısında, karnınızda hissettiğiniz düzenli ve ritmik seğirmeler büyük olasılıkla bebeğinizin tekmeleri değil hıçkırıklarıdır. Ultrason görüntülemelerinde fetal hıçkırıkların gebeliğin erken dönemlerinde bile görülebildiği saptanmıştır. Bu durum bebeğin gelişim süreci için oldukça faydalı bir egzersiz olarak kabul edilir. Bebek, anne karnında nefes alma pratiği yapmak için içinde bulunduğu amniyon sıvısını yutar ve bu sırada diyafram kası kasılır. Bu eylem, doğumdan sonraki hayata hazırlık için bebeğin akciğerlerini ve solunum kaslarını güçlendirir. Dolayısıyla anne karnındaki hıçkırıklar, bebeğinizin sinir sisteminin sağlıklı bir şekilde geliştiğinin ve olgunlaştığının sevindirici bir işaretidir.
Yenidoğanda Hıçkırık Normal Bir Durum mudur, Endişelenmeli miyim?
Ebeveynlerin içini rahatlatacak en önemli bilgi şudur: Yenidoğanda hıçkırık büyük çoğunlukla normal, zararsız ve geçici bir durumdur. Bebeğinizin hıçkırırken tüm vücudunun sarsıldığını görmek sizi endişelendirebilir, ancak bebekler genellikle bu durumdan rahatsız olmazlar. Hıçkırırken bile keyifle etrafı izlemeye, oynamaya, hatta mışıl mışıl uyumaya devam ettiklerini görebilirsiniz.
Uykuda hıçkırmak da son derece yaygındır ve genellikle müdahale gerektirmez. Eğer bebeğiniz uykusunda hıçkırırken huzursuz görünmüyor ve uykusu bölünmüyorsa, bırakın hıçkırıkları kendiliğinden geçsin. Bir hıçkırık nöbeti genellikle 5 ila 15 dakika arasında sürer ve sonra kendiliğinden sonlanır. Bebeğiniz büyüdükçe, özellikle ilk yaş gününe yaklaşırken, hıçkırık nöbetlerinin sıklığı ve süresi belirgin bir şekilde azalacaktır. Bu onun sinir ve sindirim sistemlerinin olgunlaştığının bir göstergesidir.
Geçmeyen Yenidoğanda Hıçkırık Nasıl Geçer?
Hıçkırıklar bebeğinizi rahatsız etmiyorsa genellikle bir şey yapmanıza gerek yoktur. Ancak bazen beslenmeyi engelleyebilir veya bebeğinizin huzursuzlanmasına neden olabilir. Böyle anlarda, yenidoğan hıçkırık nasıl geçer diye düşünüyorsanız, bebeğinizi rahatlatmak için deneyebileceğiniz bazı nazik ve güvenli yöntemler bulunmaktadır:
- Beslenmeye ara vermek
- Bebeği dik pozisyonda geğirtmek
- Daha dik bir pozisyonda tutmak
- Emzik vermek (beslenme dışı zamanlarda)
- Sırtını nazikçe sıvazlamak
- Hafifçe sallayarak sakinleştirmek
Bu yöntemlerin en etkilisi genellikle bebeği geğirtmektir. Beslenme sırasında yutulan fazla hava, hıçkırığın bir numaralı nedenidir. Beslenmeye kısa bir ara verip bebeğinizi omzunuza yaslayarak veya kucağınızda dik bir şekilde oturtarak sırtını nazikçe sıvazlarsanız, midedeki havanın çıkmasına ve diyafram üzerindeki baskının azalmasına yardımcı olursunuz. Biberonla besliyorsanız her 60-90 ml’de bir, emziriyorsanız bir memeden diğerine geçerken geğirme molası vermek iyi bir fikirdir. Eğer hıçkırık beslenme dışında bir zamanda başladıysa, emzik emme hareketi de diyafram kaslarının gevşeyerek hıçkırığın durmasını sağlayabilir. Unutmayın amaç bebeği strese sokmadan nazikçe rahatlatmaktır.
Yenidoğanda Hıçkırık İçin Hangi Yöntemlerden Kaçınmak Gerekir?
Yetişkinlerde hıçkırığı geçirmek için kullanılan bazı “halk” yöntemleri, bebekler için kesinlikle tehlikelidir ve ciddi zararlara yol açabilir. Bebeğinizin güvenliği için aşağıda listelenen uygulamalardan kesinlikle uzak durmalısınız:
- Bebeği aniden korkutmak veya şaşırtmak
- Nefesini tutturmaya çalışmak
- Dilini çekmek
- Baş aşağı tutup su içirmek
- Hızla su veya başka sıvılar içirmek
- Limon suyu, sirke veya şekerli su vermek
- Keskin kokulu maddeler (kolonya, amonyak) koklatmak
Ayrıca halk arasında gaz ve hıçkırık için yaygın olarak kullanılan “gripe water” gibi bitkisel içerikli ürünler konusunda da dikkatli olunmalıdır. Bu ürünlerin etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmamıştır ve ilaçlar gibi sıkı denetimlerden geçmezler. İçeriklerinde alkol, şeker veya bebeğin hassas dengesini bozabilecek maddeler bulunabilir. Bu nedenle çocuğunuzun doktoruna danışmadan bebeğinize bu tür ürünleri veya herhangi bir bitkisel takviyeyi asla vermeyin.
Yenidoğanda Hıçkırık Oluşumu Nasıl Önlenebilir?
Hıçkırıkları tamamen engellemek mümkün olmasa da sıklığını ve şiddetini azaltmak için beslenme alışkanlıklarında ve sonrasındaki bakımda bazı düzenlemeler yapabilirsiniz. Bu önlemler sadece hıçkırığı azaltmakla kalmaz, aynı zamanda bebeğinizin genel sindirim konforunu da artırır.
Öncelikle, bebeğinizi beslemek için onun çok acıkıp ağlamaya başlamasını beklemeyin. Sakin olduğu zamanlarda beslemek, daha yavaş yemesine ve daha az hava yutmasına yardımcı olur. Midesinin bir anda aşırı dolmasını engellemek için onu daha sık aralıklarla ve daha küçük porsiyonlarla beslemeyi deneyin.
Beslenme sonrasında dikkat etmeniz gereken bazı noktalar şunlardır:
- Besledikten sonra bebeğinizi en az 20-30 dakika dik pozisyonda tutun.
- Beslenmenin hemen ardından hoplatma, zıplatma gibi sarsıcı oyunlardan kaçının.
- Biberonla besliyorsanız, emziğin her zaman sütle dolu olduğundan emin olun.
- Bebeğinizin yaşına uygun akış hızına sahip bir biberon emziği seçin.
- Hava yutmayı azaltmak için tasarlanmış antikolik biberonları deneyebilirsiniz.
- Eğer emziriyorsanız, bebeğinizin memeyi doğru kavradığından emin olun.
İyi bir kavrama, bebeğin ağzının genişçe açık olması ve sadece meme ucunu değil etrafındaki kahverengi alanın (areola) büyük bir kısmını da ağzına alması demektir. Bu hava yutmasını en aza indirir.
Yenidoğanda Hıçkırık ile Birlikte Hangi Belirtiler Ciddiye Alınmalıdır?
Yenidoğan hıçkırıkları genellikle masum olsa da nadiren altta yatan bir sorunun habercisi olabilirler. Eğer hıçkırıkla birlikte aşağıdaki alarm işaretlerinden herhangi birini gözlemliyorsanız, durumu değerlendirmesi için çocuk doktorunuza başvurmanız önemlidir:
- Hıçkırık nöbetlerinin çok sık, şiddetli ve yarım saatten uzun sürmesi
- Hıçkırığın bebeğin beslenmesini veya uykusunu sürekli bölerek huzursuzluğa yol açması
- Beslenmelerden sonra fışkırır tarzda veya bol miktarda kusma
- Kusmuğun yeşil, sarı, kahverengi renkte olması veya içinde kan görülmesi
- Nefes almada zorluk, hırıltı, öksürük veya cildinde morarma
- Bebeğin yeterli kilo alamaması veya kilo kaybetmesi
- Beslenmeyi reddetme, yutkunmada zorlanma veya öğürme
- Beslenme sırasında veya sonrasında sırtını yay gibi gererek acı içinde görünmesi
- Teselli edilemeyen, sürekli ve yoğun ağlama nöbetleri
- Hıçkırıkların bebeğiniz bir yaşını geçtiği halde aynı sıklıkta devam etmesi
Bu belirtiler hıçkırığın basit bir durumdan daha fazlası olabileceğini düşündürür ve mutlaka tıbbi bir değerlendirme gerektirir.
İnatçı Yenidoğanda Hıçkırık Reflü (GÖRH) Belirtisi Olabilir mi?
Evet, özellikle rahatsız edici ve inatçı hıçkırıklar, Gastroözofageal Reflü Hastalığı’nın (GÖRH) önemli bir belirtisi olabilir. Gastroözofageal reflü (GÖR), mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçmasıdır. Bebeklerde bu durum yemek borusu ile mide arasındaki kas yapısındaki kapakçığın henüz tam olgunlaşmamış olması nedeniyle çok yaygındır ve genellikle “fizyolojik reflü” olarak adlandırılır. Çoğu bebek günde birkaç kez az miktarda süt çıkarabilir ve bu normaldir.
Ancak bu geri kaçış çok sık ve bol miktarda oluyor, bebeğe belirgin bir rahatsızlık veriyor, beslenme sorunlarına, kilo alamamaya veya solunum problemlerine yol açıyorsa, bu durum artık bir “hastalık” olarak kabul edilir ve GÖRH olarak adlandırılır. Mide asidinin yemek borusunu tahriş etmesi, diyaframı kontrol eden sinirleri uyararak hıçkırığı tetikleyebilir veya mevcut hıçkırıkların şiddetini artırabilir. Bu nedenle eğer bebeğinizde inatçı hıçkırıkla birlikte sık kusma, beslenme sonrası huzursuzluk, kilo sorunları veya sırtını germe gibi belirtiler varsa, GÖRH olasılığı yüksektir ve bu durumun teşhis ve tedavisi için mutlaka çocuk doktorunuza başvurmalısınız. Doktorunuz, doğru yaklaşımlarla bebeğinizin rahatlamasına ve sağlıklı bir şekilde büyümesine yardımcı olacaktır.
Sıkça Sorulan Sorular
Yenidoğanda hıçkırık neden sık görülür?
Yenidoğan bebeklerde hıçkırık, diyafram kasının istemsiz kasılmalarından kaynaklanır. Sindirim sistemi olgunlaşmadığı için özellikle beslenme sonrası mide gazı ve hava yutma hıçkırığı tetikler.
Yenidoğanlarda hıçkırık ne kadar sürerse normal kabul edilir?
Hıçkırık genellikle birkaç dakika ile yarım saat arasında sürer ve kendiliğinden geçer. Ancak birkaç saati aşan veya sık tekrarlayan hıçkırıklar altta yatan mide reflüsü gibi durumları düşündürebilir.
Yenidoğan hıçkırığını geçirmek için hangi yöntemler uygulanabilir?
Bebeği dik pozisyonda tutmak, nazikçe sırtını sıvazlamak veya emzirmek hıçkırığı hafifletir. Ani hareketlerden kaçınmak ve fazla hava yutmasını önlemek de etkili yöntemlerdendir.
Yenidoğanlarda hıçkırık beslenme şekliyle ilişkili midir?
Evet, özellikle hızlı emme veya biberonla fazla hava yutma hıçkırığa neden olabilir. Emzirme pozisyonunun düzeltilmesi ve uygun biberon ucu kullanılması bu durumu azaltabilir.
Yenidoğanlarda sık hıçkırık mide reflüsü belirtisi olabilir mi?
Eğer hıçkırıkla birlikte kusma, huzursuzluk veya kilo alımında yavaşlama varsa, bu reflü belirtisi olabilir. Böyle durumlarda çocuk doktorunun değerlendirmesi gerekir.
Yenidoğan hıçkırığına hangi durumlarda doktora başvurulmalıdır?
Hıçkırık uzun sürüyorsa, beslenmeyi engelliyorsa veya solunum güçlüğüyle birlikte görülüyorsa doktora başvurulmalıdır. Sürekli hıçkırık bazı nörolojik ya da sindirim sistemi sorunlarına işaret edebilir.
Yenidoğanlarda hıçkırığı önlemek için hangi önlemler alınabilir?
Bebeği yavaşça beslemek, sık sık gazını çıkarmak ve beslenme sonrası dik tutmak hıçkırığı önler. Ayrıca mideyi aşırı doldurmamak da kasılmaları azaltır.
Hıçkırık yenidoğanda uyku sırasında ortaya çıkarsa ne yapılmalıdır?
Uyurken hıçkıran bebek genellikle rahatsız olmaz ve müdahale gerektirmez. Ancak hıçkırık uzun sürerse bebeği hafifçe kaldırıp sırtını okşamak yeterlidir.
Yenidoğan hıçkırığı anne sütüyle beslenen ve mamayla beslenen bebeklerde farklı mı seyreder?
Anne sütüyle beslenen bebeklerde hıçkırık genellikle daha kısa sürer. Mamayla beslenen bebeklerde hava yutma oranı daha yüksek olduğu için hıçkırık daha sık ve uzun olabilir.
Yenidoğan hıçkırığı bebeğin sağlığı açısından tehlikeli midir?
Çoğu durumda hıçkırık zararsız ve geçicidir. Ancak sık tekrarlaması veya beslenme güçlüğüyle birlikte olması durumunda altta yatan bir problem araştırılmalıdır.
Prof. Dr. Durgül Yılmaz, İzmir’de ve Türkiye genelinde en iyi çocuk doktorlarından biri olma hedefiyle çalışmakta olup, İzmir ve Türkiye genelinden gelen hastaları kabul etmektedir. 25 yılı aşkın süredir çocuk sağlığı ve hastalıkları alanında çalışmakta, akademisyenlik ve profesörlük kariyerini Dokuz Eylül Üniversitesi’nde tamamlamış ve çocuk acil yan dal uzmanı olmuştur. Akademik çalışmaları çocuk acil, travma, zehirlenmeler ve yoğun bakım gibi alanlarda yoğunlaşan Prof. Dr. Durgül Yılmaz, çok sayıda ulusal ve uluslararası yayına katkı sunmuştur. Şu anda İzmir Urla’daki kliniğinde bebeklikten ergenliğe kadar çocukların sağlıklı gelişimini izlemekte; tanı, tedavi ve koruyucu sağlık hizmetleri sunmaktadır.
