Bebeklerde Gaz Sancısı Neden Olur? Nasıl Giderilir?

Bebeklerde gaz sancısı, sindirim sisteminin gelişmemiş olması nedeniyle sık rastlanan bir durumdur. Gaz birikimi karında şişlik, huzursuzluk ve ağlama ile kendini gösterir. Genellikle 2-4 aylık bebeklerde daha yoğun şekilde yaşanır.

Gaz sancısının nedenleri arasında hızlı emme, hava yutma ve annenin tükettiği gıdalar bulunur. Anne sütü ile beslenen bebeklerde annenin beslenme düzeni doğrudan etki edebilir. Biberon kullanan bebeklerde ise doğru emzik seçimi önemlidir.

Gaz sancısını gidermede masaj, hafif egzersizler ve sıcak uygulama etkili yöntemlerdir. Bebeğin dik pozisyonda emzirilmesi ve gazının çıkarılması sancının azalmasına yardımcı olur. Düzenli rutinin korunması da fayda sağlar.

Sık ve şiddetli gaz sancılarında altta yatan başka sağlık sorunları olabileceği için hekim kontrolü gereklidir. Uygun öneriler ve tedavi yöntemleriyle bebeklerin gaz sancıları genellikle kısa sürede hafifler.

Bebeklerde Gaz Sancısı Neden Olur ve Gaz Gerçekten Ağrı Yapar mı?

Minik bebeğinizin neden bu kadar gazlı olduğunu ve bu durumun onu gerçekten rahatsız edip etmediğini merak etmeniz çok doğal. Aslında bebeklerde gaz oluşumu tamamen fizyolojik, yani normal bir durumdur. Bunun arkasında yatan temel mekanizmalar oldukça basittir.

Bebeklerde gaz birikiminin iki ana kaynağı vardır. Birincisi, henüz olgunlaşmamış sindirim sistemleridir. Yetişkinlerin sindirim sistemi, besinleri parçalamak ve oluşan gazı kolayca yönetmek için yıllar içinde gelişmiştir. Oysa bir yenidoğanın bağırsakları bu konuda henüz acemidir. Anne sütü veya mama bağırsaklarından geçerken doğal olarak bir miktar gaz oluşur ve bu olgunlaşmamış sistem, gazı dışarı atmakta biraz zorlanabilir. Bu durum cinsiyetten bağımsız olarak hem kız hem de erkek bebeklerde neden gaz olur sorusunun en temel cevabıdır.

İkinci ve daha önemli neden ise hava yutmaktır. Bebekler, sandığımızdan çok daha fazla durumda hava yutabilirler. Bu durumlar şunlardır:

• Beslenme sırasında
• Ağlarken
• Hıçkırırken
• Boş biberon veya emzik emerken
• Heyecanlandığında veya güldüğünde

Özellikle şiddetli bir ağlama nöbeti sırasında yutulan hava miktarı oldukça fazladır. Bu durum bir kısır döngü yaratır: Bebek bir nedenle ağlar, ağlarken hava yutar, biriken hava karnında dolgunluk ve huzursuzluk yaratır, bu huzursuzluk da ağlamayı şiddetlendirir.

Peki, bu biriken gaz gerçekten dayanılmaz bir ağrıya mı sebep olur? Yaygın inanış bu yönde olsa da modern tıp bu fikre biraz daha farklı yaklaşıyor. Uzmanlar, normal fizyolojik gazın, bir yerimiz kesildiğinde veya yandığında hissettiğimiz türden keskin bir ağrıya neden olmadığını belirtiyor. Hissedilen şey daha çok, karında biriken havanın yarattığı bir basınç, şişkinlik ve dolgunluk hissidir. Bu durum bebeği huzursuz eder ve rahatsız hissetmesine yol açar, ancak ağlamasının tek ve ana nedeni genellikle bu değildir. Bu yüzden bebeğin gazını çıkarmanın her zaman ağlamayı sihirli bir şekilde kesmemesinin nedeni budur; çünkü ağlamanın altında yatan başka bir ihtiyaç (açlık, uyku, ilgi gibi) olabilir.

Bebeklerde Gaz Sancısı Kolik Anlamına mı Gelir?

Halk arasında “gaz sancısı” ve “kolik” terimleri adeta eş anlamlı gibi kullanılır. Ancak tıbbi olarak bu iki durum arasında önemli bir fark vardır. Her gazlı bebek kolik değildir, ama neredeyse her kolikli bebek aynı zamanda gazlıdır. Bu kafa karıştırıcı gibi görünen durumu biraz aydınlatalım.

Kolik, altta yatan hiçbir tıbbi sorun olmamasına rağmen, sağlıklı bir bebeğin haftalarca süren, yoğun ve teskin edilemeyen ağlama nöbetleri yaşaması durumudur. Koliği sıradan bir huzursuzluktan ayırmak için genellikle “Üçler Kuralı” olarak bilinen bir tanımdan faydalanırız. Kolik belirtileri genellikle şunlardır:

• Günde üç saatten uzun süren ağlama
• Haftada en az üç gün tekrarlayan nöbetler
• En az üç hafta boyunca devam eden bir süreç

Kolik nöbetleri genellikle öngörülebilirdir, yani günün aynı saatlerinde (özellikle akşamüstü ve gece) başlar. Bebek acı çekiyormuş gibi tiz bir sesle ağlar, yüzü kızarır, yumruklarını sıkar ve bacaklarını karnına doğru çeker. Onu rahatlatma çabaları genellikle sonuçsuz kalır.

İşte en önemli nokta: Koliğin kesin nedeni bilinmemekle birlikte gazın koliğe neden olmadığı, tam tersine koliğin gaza neden olduğu düşünülmektedir. Yani bebek koliğin asıl sebebinden (bu sinir sisteminin olgunlaşmamışlığı, bağırsak mikrobiyatasındaki bir dengesizlik veya bir tür migren atağının öncülü olabilir) dolayı ağlamaya başlar. Bu uzun ve şiddetli ağlama sırasında da bolca hava yutar ve bu da karnında gaz birikmesine yol açar. Bu nedenle gaz, koliğin bir sonucu veya belirtisidir, nedeni değil.

Emziren Annenin Yediği Yiyecekler Bebeklerde Gaz Sancısı Yapar mı?

Emziren bir anne olarak yediğiniz her lokmanın bebeğinizi nasıl etkilediğini düşünmeniz çok doğal. Nesillerdir anneden anneye aktarılan bir bilgi vardır: “Gaz yapan yiyecekleri yeme, bebeğin de gazlı olur.” Peki bu ne kadar doğru? Bilimsel kanıtlar, annenin yediği birçok gaz yapıcı gıdanın (brokoli, lahana, kuru fasulye gibi) sindirildikten sonra anne sütüne geçerek bebekte doğrudan gaz yaptığına dair güçlü bir kanıt sunmamaktadır. Çünkü bu yiyeceklerin gaz yapıcı etkisi, annenin kendi bağırsağındaki liflerin sindirimi sırasında ortaya çıkar; bu gaz molekülleri kan dolaşımına ve oradan da süte geçmez.

Ancak bu annenin diyetinin hiçbir etkisi olmadığı anlamına gelmez. Gerçek etki genellikle bir gıda hassasiyeti veya alerjisi durumunda ortaya çıkar. Bu konuda baş şüpheli, inek sütü proteinidir. Annenin tükettiği süt, peynir, yoğurt, tereyağı gibi gıdalardaki proteinler süte geçebilir ve inek sütü proteinine karşı hassasiyeti olan bir bebekte reaksiyona neden olabilir. Bu reaksiyonun belirtileri sadece gazla sınırlı kalmayabilir. Bebeğinizde aşağıdaki belirtilerden bir veya birkaçını gözlemliyorsanız, bir gıda alerjisinden şüphelenmek için nedeniniz olabilir:

• Aşırı ve teskin edilemeyen huzursuzluk
• Ciltte egzama, kuruluk veya döküntüler
• Dışkıda sümüksü (mukuslu) yapı
• Dışkıda kan lekeleri
• Sık sık kusma

Eğer böyle bir durumdan şüpheleniyorsanız, yapılacak en doğru şey, kendi başınıza bir eliminasyon diyetine başlamak yerine doktorunuzla konuşmaktır. Doktorunuzun yönlendirmesiyle, şüphelenilen gıda grubunu (genellikle önce süt ve süt ürünleri) diyetinizden belirli bir süre çıkararak bebeğin belirtilerindeki değişimi gözlemleyebilirsiniz. Unutmayın gereksiz ve geniş kapsamlı diyet kısıtlamaları sizin beslenmenizi olumsuz etkileyebilir.

Biberonla Besleme Bebeklerde Gaz Sancısı Oluşumunu Nasıl Etkiler?

Biberonla beslenen bebeklerde gaz sorunu, doğru teknikler ve doğru ekipman seçimiyle büyük ölçüde azaltılabilir. Eğer bebeğinizi biberonla besliyorsanız ve bebek gaz sancısı nasıl geçer diye düşünüyorsanız, beslenme düzeninizde yapacağınız birkaç küçük değişiklik büyük fark yaratabilir. İşte dikkat etmeniz gerekenler:

• Doğru Biberonu Seçin: Piyasada, hava akışını düzenleyerek bebeğin daha az hava yutmasını sağlamak üzere tasarlanmış “anti-kolik” veya “havalandırmalı” biberon sistemleri mevcuttur. Bu biberonlar, sütün içinde hava kabarcıkları oluşmasını engellemeye yardımcı olabilir.
• Biberon Emziğinin Akış Hızını Ayarlayın: Biberon emzikleri farklı akış hızlarına sahiptir (yavaş, orta, hızlı gibi). Eğer akış çok hızlıysa, bebeğiniz sütü yutmaya yetişemez ve boğulur gibi olurken hava yutar. Eğer akış çok yavaşsa, bu sefer de sütü çekebilmek için büyük bir efor sarf eder ve yine hava yutar. Bebeğinizin beslenmesi 20 dakikadan uzun sürüyorsa akış yavaş, 5-10 dakikadan kısa sürüyorsa akış çok hızlı olabilir.
• Beslenme Pozisyonunu İyileştirin: Bebeğinizi tamamen yatay pozisyonda beslemekten kaçının. Onu başı midesinden daha yukarıda olacak şekilde yaklaşık 45 derecelik bir açıyla, kucağınızda yarı oturur pozisyonda tutun. Bu yer çekiminin yardımıyla sütün daha kontrollü akmasını sağlar.
• Biberonu Doğru Açıyla Tutun: Biberonu, içindeki sütün emziği her zaman dolduracağı bir açıyla tutun. Emziğin yarısının havayla dolu olması, bebeğinizin her yudumda sütle birlikte hava çekmesi anlamına gelir.
• Mamayı Hazırlarken Dikkatli Olun: Toz mamayı suyla karıştırırken biberonu kuvvetlice çalkalamak, içinde çok fazla hava kabarcığı oluşmasına neden olur. Bunun yerine, mamayı hazırladıktan sonra biberonu birkaç dakika dik bir şekilde bekleterek kabarcıkların yüzeye çıkıp kaybolmasını sağlayın veya çalkalamak yerine bir kaşıkla nazikçe karıştırın.

İlaç Kullanmadan Bebeklerde Gaz Sancısı Nasıl Giderilir?

Bebeğinizin gaz sancısı çektiğini gördüğünüzde, ona yardımcı olmak için hemen ilaçlara sarılmak yerine deneyebileceğiniz çok etkili, güvenli ve ilaçsız yöntemler bulunmaktadır. Bu fiziksel manevralar, sıkışan gazın dışarı atılmasına yardımcı olarak bebeğinize anında rahatlama sağlayabilir. Aslında, bebeklerde gaz sancısına kesin çözüm arayışında olan ebeveynler için en etkili yol, bu yöntemlerin birkaçını düzenli bir rutin haline getirmektir.

İşte bebeğinizi rahatlatmak için deneyebileceğiniz en iyi yöntemler:

• Düzenli gaz çıkarma (geğirtme)
• Nazik karın masajı
• “Bisiklet sürme” egzersizi
• Dizleri karna doğru bastırma
• Sıcak uygulama
• “Kolik tutuşu”
• Gözetim altında karın üstü aktivitesi (Tummy Time)

Bu yöntemleri doğru uygulamak, etkinliğini artıracaktır. Örneğin karın masajını her zaman saat yönünde (bu bağırsakların doğal hareket yönüdür) ve nazik bir basınçla yapmalısınız. Masaj için beslenmenin üzerinden en az 30-45 dakika geçmesini beklemek, bebeğin kusmasını önlemek için önemlidir.

Bisiklet sürme hareketi ise oldukça basittir. Bebeğinizi sırtüstü yatırın, ayak bileklerinden nazikçe tutun ve bacaklarını havada yavaşça pedal çeviriyormuş gibi hareket ettirin. Bu egzersizi, dizlerini yavaşça büküp karnına doğru birkaç saniye hafifçe bastırıp bırakarak tamamlayabilirsiniz. Bu hareket, özellikle alt bağırsaklardaki gazın çıkmasına yardımcı olur.

Sıcak uygulama da kasları gevşeterek harikalar yaratabilir. Ilık bir banyo veya bebeğinizin karnına (doğrudan cildine değil bir kat giysisinin veya ince bir bezin üzerinden) ılık (sıcak değil!) bir havlu ya da kiraz çekirdeği yastığı koymak, onu sakinleştirebilir.

Bebeklerde Gaz Sancısı İçin Kullanılan İlaçlar ve Takviyeler Gerçekten İşe Yarıyor mu?

Eczane rafları ve internet, bebeklerdeki gaz sorununu çözmeyi vaat eden sayısız damla, şurup ve bitkisel karışımla doludur. Peki, bu ürünler ne kadar etkili ve güvenli? Bu konuda en popüler ürünlerden biri simetikon içeren gaz damlalarıdır. Simetikon, bağırsaktaki küçük gaz kabarcıklarının yüzey gerilimini kırarak birleşmelerini ve daha büyük kabarcıklar haline gelmelerini sağlar. Bu da gazın geğirme veya yellenme yoluyla daha kolay atılmasına teorik olarak yardımcı olur. Genellikle bebekler için güvenli kabul edilir çünkü vücut tarafından emilmez. Ancak yapılan birçok bilimsel çalışma, simetikonun bebeklerdeki ağlama süresini veya huzursuzluğu azaltmada plasebodan (içinde etken madde olmayan boş bir ilaç) daha etkili olmadığını göstermiştir. Yani bir zararı olmasa da büyük bir fayda beklememek gerekir.

Son yıllarda popülerliği artan bir diğer ürün ise probiyotik damlalarıdır. Özellikle Lactobacillus reuteri adı verilen bir probiyotik türünün, anne sütüyle beslenen kolikli bebeklerde ağlama süresini azalttığına dair umut verici bilimsel kanıtlar bulunmaktadır. Probiyotikler, bebeğin bağırsak florasını daha sağlıklı bir dengeye getirmeye yardımcı olabilir. Ancak her probiyotik aynı değildir ve mama ile beslenen bebeklerdeki etkinliği henüz net değildir. Bu nedenle probiyotik kullanmaya karar vermeden önce mutlaka doktorunuzun görüşünü almalısınız.

Peki ya yeni doğan bebeklerde gaz sancısı için bitkisel çözüm olarak sunulan rezene çayı, anason çayı veya “gripe water” olarak bilinen bitkisel içerikli sular? Bu ürünlerin en büyük sorunu, etkinliklerine dair yeterli bilimsel kanıt olmamasının yanı sıra içeriklerinin, dozajlarının ve saflıklarının standart olmamasıdır. “Doğal” bir ürün her zaman “güvenli” demek değildir. Bazı bitkisel ürünler beklenmedik alerjik reaksiyonlara neden olabilir veya bebekler için uygun olmayan maddeler içerebilir. Bu sebeple, doktorunuza danışmadan bebeğinize bu tür ürünleri vermekten kesinlikle kaçınmalısınız.

Bebeklerde Gaz Sancısı İçin Ne Zaman Doktora Başvurmak Gerekir?

Bebeğinizin gazlı ve huzursuz olması genellikle endişe edilecek bir durum olmasa da bazı belirtiler daha ciddi bir sağlık sorununun işareti olabilir. Ebeveyn olarak içgüdülerinize güvenmeniz ve şüphelendiğinizde bir uzmana başvurmanız çok önemlidir. Aşağıdaki “kırmızı bayrak” olarak nitelendirebileceğimiz alarm belirtilerinden herhangi birini fark ederseniz, vakit kaybetmeden çocuk doktorunuzla iletişime geçmelisiniz.

Bu önemli belirtiler şunlardır:

• Yetersiz kilo alımı veya kilo kaybı
• Beslenmeyi sürekli reddetme
• Sürekli ve teskin edilemeyen, acı dolu, tiz bir ağlama
• Fışkırır tarzda, yeşil renkli veya kanlı kusma
• Dışkıda kan veya sümüksü (mukuslu) bir yapının görülmesi
• Özellikle 3 aydan küçük bebeklerde 38°C ve üzeri ateş
• Normalden çok daha şişkin, dokunulduğunda sert ve gergin bir karın
• Bebeğin genel durumunda kötüleşme, sürekli uyku hali (letarji), tepkisizlik veya soluk görünüm

Bu belirtiler besin alerjileri, reflü, bağırsak düğümlenmesi gibi enfeksiyon veya sindirim sistemi sorunlarının habercisi olabilir ve acil tıbbi değerlendirme gerektirir.

Eğer bebeğiniz bu alarm belirtilerini göstermiyorsa, genel olarak keyifli, uyanıkken aktif ve kilosunu güzel alıyorsa, yaşadığınız bu zorlu sürecin geçici olduğunu bilerek rahatlayabilirsiniz. Peki bebek gaz sancısı ne zaman biter? Çoğu bebek için bu yoğun dönem 3-4 aylıkken zirve yapar ve 4 ila 6 aylık olduklarında büyük ölçüde geride kalır. Elbette her bebek farklıdır ve bazılarında bu süreç biraz daha uzayabilir. Ancak eninde sonunda bitecektir.

Bu yorucu ama bir o kadar da özel ilk aylarda kendinize karşı nazik olmayı unutmayın. Dinlenmek için fırsatlar yaratın, eşinizden, ailenizden veya arkadaşlarınızdan destek istemekten çekinmeyin. Unutmayın bebeğinizin gazlı olması sizin bir şeyleri yanlış yaptığınız anlamına gelmez. Bu ebeveynlik yolculuğunun doğal bir parçasıdır ve siz bebeğiniz için elinizden gelenin en iyisini yapıyorsunuz.

Prof. Dr. Durgül YILMAZ

Prof. Dr. Durgül Yılmaz, İzmir’de ve Türkiye genelinde en iyi çocuk doktorlarından biri olma hedefiyle çalışmakta olup, İzmir ve Türkiye genelinden gelen hastaları kabul etmektedir. 25 yılı aşkın süredir çocuk sağlığı ve hastalıkları alanında çalışmakta, akademisyenlik ve profesörlük kariyerini Dokuz Eylül Üniversitesi’nde tamamlamış ve çocuk acil yan dal uzmanı olmuştur. Akademik çalışmaları çocuk acil, travma, zehirlenmeler ve yoğun bakım gibi alanlarda yoğunlaşan Prof. Dr. Durgül Yılmaz, çok sayıda ulusal ve uluslararası yayına katkı sunmuştur. Şu anda İzmir Urla’daki kliniğinde bebeklikten ergenliğe kadar çocukların sağlıklı gelişimini izlemekte; tanı, tedavi ve koruyucu sağlık hizmetleri sunmaktadır.