Bebeklerde ve Çocuklarda Bronşit Belirtileri Nelerdir?

Bebeklerde ve çocuklarda bronşit belirtileri, genellikle burun akıntısı ve halsizlikle başlayıp giderek şiddetlenen bir öksürükle kendini gösterir. Bu öksürük başlangıçta kuru ve gıcık tarzındayken, birkaç gün içinde balgamlı bir hale dönüşür. Özellikle küçük bebeklerde ve süt çocuklarında bu tabloya, nefes alıp verirken duyulan ıslık sesine benzer bir hırıltı, hızlı solunum ve beslenmede zorlanma eşlik edebilir. Düşük dereceli ateş de sık görülen bulgulardandır. Solunum çabasının artması, yani nefes alırken göğüs kafesinde veya karında çekilmelerin gözlemlenmesi, daha dikkatli bir takip gerektiğini gösteren önemli bir işarettir.

Bronşit Nedir?

Bronşit, bronş adı verilen akciğerlere hava taşıyan solunum yollarının iltihaplanmasıdır. Akut bronşit genellikle viral enfeksiyonlarla ortaya çıkar ve geçicidir; kronik bronşit ise uzun süreli ve tekrarlayan bir durumdur, genellikle sigara kullanımıyla ilişkilidir. Öksürük, balgam, göğüste sıkışma ve nefes darlığı gibi belirtilerle seyreder. Tedavi, nedene göre değişir ve dinlenme, sıvı alımı ve gerektiğinde ilaç kullanımı içerir.

Çocuklarda Görülen Bronşit Türleri Nelerdir?

Çocuğun yaşı, hastalığın solunum yollarındaki yerleşim yeri ve hastalığa neden olan mikrop arasındaki ilişki, bu karmaşık tabloyu netleştirmemizi sağlar. Temelde üç farklı tabloyu birbirinden ayırmak gerekir.

Akut Viral Bronşit

Bu durum genellikle okul çağı çocuklarında ve ergenlerde görülür. Akciğerlere hava taşıyan daha büyük ve orta boyutlu borular olan bronşların ani gelişen iltihabıdır. Neredeyse her zaman basit bir soğuk algınlığı veya grip gibi bir üst solunum yolu enfeksiyonu ile başlar. Virüs, burun ve boğazdan aşağıya inerek bronşlara yerleşir ve burada bir savunma reaksiyonu başlatır. Bu reaksiyon, hava yolu duvarında şişmeye ve vücudun yabancı mikrobu dışarı atmak için ürettiği balgamın artmasına neden olur. İşte bu balgamı temizleme çabası, hastalığın en belirgin ve inatçı belirtisi olan öksürüğü doğurur. Akut bronşitin neredeyse tamamı viral kaynaklıdır. En sık karşılaşılan virüsler şunlardır:

• İnfluenza A ve B (Grip)
• Parainfluenza
• Respiratuvar Sinsityal Virüs (RSV)
• Rhinovirüs (Nezle)
• Adenovirüs
• Koronavirüs
• Akut Viral Bronşiolit

Bronşiolit, akciğerlerin en uç noktalarındaki, saç teli kadar ince en küçük hava yolları olan bronşiollerin iltihaplanması ve tıkanmasıdır. Bu neredeyse tamamen bebeklerin ve küçük çocukların hastalığıdır. En sık 2 yaş altı çocukları etkiler ve özellikle 2-6 ay arasındaki bebeklerde en tepe noktasına ulaşır. Bu yaş grubunda hava yolları zaten çok dar olduğu için, iltihap ve balgam nedeniyle oluşan tıkanıklık çok daha ciddi sonuçlar doğurur. Virüs, bu minik hava yollarında bir iltihap fırtınası başlatır; ölen hücreler ve yoğun balgam birleşerek tıkaçlar oluşturur. Bu tıkaçlar, havanın içeri girmesine izin verirken dışarı çıkmasını engeller. Bu durum akciğerlerin aşırı şişmesine ve bebeğin nefes almak için büyük bir çaba sarf etmesine neden olur. Bronşiolit de ezici bir çoğunlukla viral bir hastalıktır. Sorumlu virüsler arasında en bilineni RSV’dir:

• Respiratuvar Sinsityal Virüs (RSV)
• İnsan Metapnömovirüsü (hMPV)
• Rhinovirüs
• Parainfluenza
• Adenovirüs
• İnfluenza
• Uzamış Bakteriyel Bronşit (UBB)

Bu durum diğer iki akut ve viral tablodan tamamen farklıdır ve küçük çocuklarda görülen kronik öksürüğün en yaygın nedenlerinden biridir. Adından da anlaşılacağı gibi, bu bir bakteri enfeksiyonudur. Hava yollarında düşük dereceli ama inatçı bir bakteriyel enfeksiyonun yerleşmesiyle ortaya çıkar. Bu durum sürekli bir balgam üretimine ve balgamı temizleyen mekanizmaların bozulmasına yol açarak bir kısır döngü yaratır. Bazen hırıltı da eşlik edebildiği için sıklıkla astım ile karıştırılır. Ancak en önemli fark, astım ilaçlarına yanıt vermemesi ve uygun bir antibiyotik tedavisiyle tamamen düzelmesidir. UBB tanısını koyduran üç temel kriter vardır:

• Dört haftadan uzun süren, inatçı ve ıslak (balgamlı) karakterde öksürük
• Kistik fibrozis gibi başka bir altta yatan hastalığı düşündürecek bulguların olmaması
• İki haftalık uygun antibiyotik tedavisi sonrasında öksürüğün tamamen ortadan kalkması

Akut Bronşit Belirtileri Nasıl Seyreder?

Akut viral bronşit, genellikle oldukça öngörülebilir bir yol izler. Her şey tipik bir soğuk algınlığı gibi başlar; burun akıntısı, hafif boğaz ağrısı ve halsizlik ilk birkaç günün misafirleridir. Ardından hastalığın başrol oyuncusu olan öksürük sahneye çıkar. Başlangıçta kuru ve gıcık tarzında olan bu öksürük, birkaç gün içinde bronşlardaki balgam üretimi arttıkça karakter değiştirir ve ıslak, dolu dolu bir sese bürünür. Çocuklar bu dönemde göğüslerinde öksürüğe bağlı bir ağrıdan veya rahatsızlık hissinden bahsedebilirler. Balgamın renginin sarı veya yeşile dönmesi çoğu aileyi endişelendirir ve bakteriyel bir enfeksiyon işareti olarak yorumlanır. Ancak bu tamamen yanlıştır; viral enfeksiyonlarda da iltihap hücrelerinin birikimiyle balgam rengi değişebilir ve bu tek başına antibiyotik gerekliliğini göstermez. Akut bronşit belirtileri genellikle şöyledir:

• Başlangıçta kuru, gıcık şeklinde öksürük
• Birkaç gün içinde ıslak, balgamlı öksürüğe dönüş
• Göğüste ağrı veya rahatsızlık hissi
• Genellikle düşük dereceli ateş
• Halsizlik ve keyifsizlik
• Bazen duyulabilen hırıltı

Ateş ve halsizlik gibi akut belirtiler bir hafta içinde düzelse de virüsün hava yollarında yarattığı hassasiyet nedeniyle öksürük oldukça inatçıdır. Öksürüğün 3-4 hafta, hatta bazen daha uzun sürmesi normal kabul edilir.

Bronşiolit Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Bronşiolitin seyri, hafif bir nezleden başlayıp giderek artan bir solunum sıkıntısına doğru ilerleyen net bir merdiven gibidir. Hastalık genellikle 3. ila 5. günlerde en ağır seyrine ulaşır ve ardından yavaş yavaş düzelme dönemine girer. İlk 1-3 gün, basit bir soğuk algınlığından farksızdır: burun akıntısı, hafif öksürük ve bazen ateş görülür. Asıl tablo virüsün küçük hava yollarına inmesiyle başlar. Bu noktadan sonra bebeğin solunumu giderek zorlaşır. Bronşiolit hastalığının en belirgin belirtileri şunlardır:

• Hızlı ve sık nefes alıp verme (dakikada 60’tan fazla)
• Nefes alıp verirken duyulan, ıslık sesine benzer ince hırıltı
• Nefes verirken duyulan ve bebeğin zorlandığını gösteren inleme sesi
• Nefes alırken burun kanatlarının gözle görülür şekilde açılıp kapanması
• Göğüs kafesinde, kaburgaların altında, arasında veya boyunda oluşan çekilmeler
• Akciğerleri dinlerken duyulan ince çıtırtı sesleri (raller)

Bebeklerdeki Bronşit Belirtileri Neden Daha Farklıdır?

Bebeklerin anatomisi ve fizyolojisi, yetişkinlerden ve daha büyük çocuklardan çok farklıdır. Bu nedenle aynı hastalık onlarda çok daha farklı ve bazen daha endişe verici belirtilerle kendini gösterebilir. Özellikle konuşarak derdini anlatamayan bir bebekte, solunum dışı belirtiler hastalığın ciddiyetini anlamada kilit rol oynar. Solunum sıkıntısı arttıkça, bebek nefes almak için o kadar çok enerji harcar ki hayatın diğer temel fonksiyonları olan beslenme ve uyuma gibi eylemlere gücü kalmaz. Bu nedenle bir bebekte solunum yolu enfeksiyonu sırasında dikkat edilmesi gereken özel belirtiler vardır:

• Nefes Durması (Apne): Özellikle 2 aydan küçük ve prematüre bebeklerde, bazen ilk ve tek belirti bu olabilir. 20 saniyeyi aşan veya daha kısa süreli olup morarma ile birlikte olan nefes durmaları acil müdahale gerektirir.
• Beslenme Güçlüğü: Burun tıkanıklığı ve hızlı solunum, bebeğin emme-yutma-nefes alma koordinasyonunu bozar. Bebeğin normalden daha az beslenmesi veya emmeyi tamamen reddetmesi, vücudun susuz kalacağının (dehidratasyon) ve yorgun düşeceğinin en önemli işaretidir. Islak bez sayısındaki azalma bu durumun en objektif göstergesidir.
• Aşırı Huzursuzluk veya Sürekli Uyku Hali: Bebeğin teselli edilemeyecek kadar sürekli ağlaması, kanındaki oksijenin düştüğünün erken bir işareti olabilir. Tam tersi olarak bebeğin normalden çok daha fazla uyuması, uyuşuk olması, uyandırmakta güçlük çekilmesi ise yorgunluğun ve hastalığın ciddiyetinin çok daha önemli bir göstergesidir.

Doktor Bronşit Tanısını Nasıl Koyar?

Günümüz tıbbında, çocuklardaki bronşit ve bronşiolit tanısı büyük ölçüde teknolojik cihazlara veya laboratuvar testlerine değil hekimin tecrübesine, yani dikkatli bir hastalık öyküsü almasına ve özenli bir fizik muayene yapmasına dayanır. Bu bir eksiklik değil tam tersine kanıta dayalı tıbbın bir gereğidir. Çünkü yapılan çok sayıda çalışma, basit vakalarda çekilen akciğer filmlerinin veya yapılan kan testlerinin tedaviyi değiştirmediğini, aksine gereksiz endişeye ve yanlış antibiyotik kullanımına yol açtığını göstermiştir. Bu nedenle tanı sürecinin en değerli adımları, aileden alınan bilgiler ve muayene bulgularıdır. Tanı sürecinde özellikle şu soruların cevapları aranır.

• Öksürük ne zaman başladı ve ne kadar süredir devam ediyor?
• Öksürüğün karakteri nasıl (kuru, balgamlı, havlar tarzda)?
• Ateş var mı, varsa en yüksek kaç derece oldu?
• Çocuğun beslenmesi ve sıvı alımı nasıl?
• Son 24 saatteki ıslak bez sayısı nedir?
• Genel keyfi, neşesi ve aktivitesi nasıl?
• Ailede veya yakın çevrede benzer şikayetleri olan başka biri var mı?
• Evde sigara içiliyor mu?

Bu soruların ardından yapılan dikkatli bir fizik muayene ile tanı genellikle netleşir. Muayenede özellikle şunlara odaklanılır.

• Çocuğun genel görünümü (canlı ve hareketli mi, yoksa solgun ve bitkin mi)
• Solunum sayısı (yaşına göre normalden hızlı mı)
• Kalp atış hızı
• Oksijen seviyesi (pulse oksimetre ile)
• Göğüs kafesindeki çekilmelerin varlığı ve yeri
• Akciğerlerin steteskopla dinlenmesi (hırıltı, ronküs, ral gibi ek seslerin varlığı)

Bronşit Şüphesinde Hangi Ek Testler İstenir?

Rutin olarak test gerekmese de bazı özel durumlarda tanıyı netleştirmek, hastalığın ciddiyetini anlamak veya başka hastalıkları dışlamak için ek testlere başvurulabilir. Bu testler, her öksüren çocuğa değil yalnızca belirli kriterleri karşılayan çocuklara yapılır.

• Pulse Oksimetre: Parmağa takılan bu küçük ve ağrısız cihaz, kandaki oksijen seviyesini ölçer. Tanı koymaktan çok, hastalığın ciddiyetini belirlemede ve hastaneye yatış gerekip gerekmediğine karar vermede kritik bir araçtır.
• Akciğer Grafisi (Röntgen): Sadece belirli durumlarda istenir. Eğer çocuğun ateşi çok yüksekse, genel durumu kötü ve toksik bir görünümü varsa, solunum sıkıntısı çok şiddetliyse veya muayenede zatürreden şüphelenilen özel bulgular (tek bir bölgede odaklanan anormal akciğer sesleri gibi) varsa röntgen çekilebilir.
• Kan Testleri: Genellikle viral ve bakteriyel enfeksiyon ayrımında yardımcı olmazlar ve rutin olarak istenmezler.
• Burun Sürüntüsü Testleri: RSV, grip gibi virüsleri saptayabilirler. Bu testlerin sonucu genellikle çocuğun tedavisini değiştirmez. Ancak hastanede yatan hastalarda, aynı virüsü taşıyanları aynı odaya yerleştirmek (kohortlama) gibi enfeksiyon kontrol önlemleri veya grip gibi özel tedavisi olan bir virüsten şüpheleniliyorsa anlamlı olabilirler.

Çocuğumun Öksürüğü Bronşit Dışında Başka Ne Olabilir?

Öksürük ve hırıltı, birçok farklı solunum yolu hastalığının ortak belirtisi olabilir. Bu nedenle doğru tanı koymak, bu hastalıkları birbirinden ayıran ince ipuçlarını yakalamayı gerektirir.

Zatürre (Pnömoni)

Zatürre, akciğer dokusunun kendisinin enfeksiyonudur ve bronşite göre daha ciddi bir tablodur. Zatürreyi düşündüren bazı önemli ipuçları vardır:

• Genellikle 38.5°C’yi aşan yüksek ateş
• Çocuğun genel durumunun belirgin şekilde kötü olması (toksik görünüm)
• Ateşle orantısız derecede hızlı solunum ve kalp atışı
• Muayenede akciğerlerin sadece belirli bir bölgesinde duyulan anormal sesler
• Akciğer grafisinde görülen iltihaplı alan (infiltrasyon)

Astım

Özellikle tekrarlayan hırıltı atakları olan daha büyük çocuklarda akla gelir. Astımı bronşitten ayıran bazı özellikler bulunur:

• Genellikle 2 yaşından sonra başlar
• Kişisel veya ailesel alerji (atopi) öyküsü (egzama, alerjik nezle gibi)
• Alerjenler, egzersiz veya hava değişimi gibi faktörlerle tetiklenen tekrarlayan öksürük ve hırıltı nöbetleri
• Nefes açıcı ilaçlara (spreyler) hızlı ve belirgin yanıt alınması

Krup (Laringotrakeobronşit)

• Bu solunum yolunun daha üst kısmının, yani ses tellerinin ve nefes borusunun iltihabıdır. Bu nedenle belirtileri çok tipiktir ve bronşitten kolayca ayrılır.
• Havlar tarzda, “fok balığı” sesine benzer kaba bir öksürük
• Özellikle nefes alırken duyulan kaba, gürültülü bir ses (stridor)

Yabancı Cisim Aspirasyonu

• Özellikle 1-3 yaş arası küçük çocuklarda, ani başlayan öksürük ve solunum sıkıntısında mutlaka akılda tutulmalıdır.
• Genellikle öncesinde bir viral enfeksiyon belirtisi yoktur
• Ani başlayan boğulma, öğürme ve öksürük nöbeti öyküsü (her zaman olmayabilir)
• Muayenede akciğerlerin sadece bir tarafında duyulan hırıltı

Hangi Bronşit Belirtileri Tehlikelidir ve Acil Müdahale Gerektirir?

Çoğu bronşit ve bronşiolit vakası evde yönetilebilse de bazı belirtiler hastalığın ciddileştiğini ve çocuğun acil tıbbi yardıma ihtiyacı olduğunu gösterir. Bu “kırmızı bayrak” belirtilerini her ebeveynin bilmesi hayati önem taşır. Çocuğunuzda aşağıdakilerden herhangi birini fark ederseniz, derhal en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalısınız.

• Dudaklarda, dilde veya tırnak yataklarında mavimsi veya grimsi renk değişikliği (morarma)
• Nefes alırken göğüs kafesinde, özellikle boyun ve kaburga altlarında belirgin içe çökme
• Nefes verirken duyulan ve bebeğin zorlandığını gösteren inleme sesi
• Özellikle küçük bebeklerde görülen nefes durması nöbetleri
• Çocuğun aşırı uykulu olması, uyandırmakta güçlük çekilmesi veya kendinden geçmiş gibi gevşek yatması
• Hızlı solunum nedeniyle beslenememesi veya içtiği sıvıları çıkarması
• Son 8-12 saat içinde bezinin hiç ıslanmamış olması (ciddi sıvı kaybı işareti)
• Özellikle 3 aydan küçük bir bebekte 38°C veya üzeri ateş

Çocuklarda Bronşit Tedavisi Nasıl Planlanır?

Akut viral bronşit ve bronşiolit tedavisinin temelini ilaçlar değil destekleyici bakım oluşturur. Amaç vücudun virüsle savaşması için ona zaman tanımak ve bu süreçte çocuğu mümkün olduğunca rahat ettirip tehlikeli durumlardan korumaktır. Tedavinin köşe taşları şunlardır:

• Sıvı Desteği: Vücudun susuz kalmasını önlemek en önemli önceliktir. Çocuk sık aralıklarla az miktarda sıvı almaya teşvik edilmelidir.
• Burun Temizliği: Özellikle bebeklerde, serum fizyolojik damlaları ve nazik bir burun aspiratörü ile burnu açık tutmak, nefes almasını ve beslenmesini önemli ölçüde kolaylaştırır.
• Ateş Kontrolü: Ateş, çocuğu çok huzursuz ediyorsa, yaşına ve kilosuna uygun dozda parasetamol veya ibuprofen içeren ateş düşürücüler verilebilir.
• İstirahat: Vücudun enerjisini iyileşmek için kullanmasına izin vermek önemlidir.
• Ortam Havası: Kuru hava öksürüğü artırabilir. Odanın havasını nemlendirmek (soğuk buhar makinesi veya kalorifer üzerine ıslak bir havlu koyarak) faydalı olabilir.

Bronşiolit Tedavisinde Hangi İlaçlardan Kaçınılmalıdır?

Yıllar içinde yapılan bilimsel çalışmalar bronşiolit tedavisinde eskiden sıkça kullanılan birçok ilacın aslında etkisiz olduğunu ve hatta bazen zararlı olabileceğini göstermiştir. Bu nedenle güncel tedavi kılavuzları bu ilaçların rutin kullanımını kesinlikle önermemektedir. Çocuğunuzda bronşiolit varsa, doktorunuzun önermediği sürece aşağıdaki tedavilerden kaçınılmalıdır.

• Antibiyotikler (bronşiolit viral bir hastalıktır)
• Nefes açıcı spreyler veya buhar makineleri (Albuterol/Salbutamol, Ventolin vb.)
• Kortizon içeren iğne, şurup veya buharlar
• Her türlü öksürük şurubu veya balgam söktürücü
• Sırtına vurarak balgam çıkarmayı amaçlayan göğüs fizyoterapisi

Çocuğu Bronşit ve Benzeri Hastalıklardan Korumak İçin Neler Yapılabilir?

En etkili tedavi, her zaman olduğu gibi hastalıktan korunmaktır. Basit ama etkili birkaç önlemle çocuğunuzun solunum yolu enfeksiyonlarına yakalanma riskini önemli ölçüde azaltabilirsiniz.

• El Hijyeni: Hem sizin hem de çocuğunuzun ellerini sık sık sabun ve suyla yıkaması, virüslerin yayılmasını önlemenin en etkili yoludur.
• Aşılar: Çocuğunuzun aşı takvimini eksiksiz takip edin. 6 aydan büyük her çocuğun her yıl grip aşısı olması, gribe bağlı bronşit riskini azaltır.
• Sigara Dumanından Uzak Durma: Pasif içicilik, çocuklarda solunum yolu enfeksiyonları için en önemli risk faktörlerinden biridir. Çocuğun bulunduğu hiçbir ortamda sigara içilmemelidir.
• Anne Sütü: Mümkünse ilk altı ay sadece anne sütü ile beslenme, bebeğin bağışıklık sistemini güçlendirerek onu enfeksiyonlara karşı korur.
• Kalabalık ve Kapalı Ortamlardan Kaçınma: Özellikle salgın dönemlerinde, hasta kişilerle temastan ve alışveriş merkezleri gibi kalabalık yerlerden mümkün olduğunca uzak durmak önemlidir.

Prof. Dr. Durgül YILMAZ

Prof. Dr. Durgül Yılmaz, İzmir’de ve Türkiye genelinde en iyi çocuk doktorlarından biri olma hedefiyle çalışmakta olup, İzmir ve Türkiye genelinden gelen hastaları kabul etmektedir. 25 yılı aşkın süredir çocuk sağlığı ve hastalıkları alanında çalışmakta, akademisyenlik ve profesörlük kariyerini Dokuz Eylül Üniversitesi’nde tamamlamış ve çocuk acil yan dal uzmanı olmuştur. Akademik çalışmaları çocuk acil, travma, zehirlenmeler ve yoğun bakım gibi alanlarda yoğunlaşan Prof. Dr. Durgül Yılmaz, çok sayıda ulusal ve uluslararası yayına katkı sunmuştur. Şu anda İzmir Urla’daki kliniğinde bebeklikten ergenliğe kadar çocukların sağlıklı gelişimini izlemekte; tanı, tedavi ve koruyucu sağlık hizmetleri sunmaktadır.